Belgeselden: Tarımda Evcilleştirme

Belgeselde tarımın başlangıcı anlatılıyor. Dünya'nın bir bölümü geçebilmişken geri kalanlar avcı-toplayıcılığı aşamamışlardır. Neden? Bu eşitsizlikler nasıl oluştu?

Güney Afrika gibi bazı egzotik bölgelerde insanlar çevrelerindeki bitkileri ekmeye çalışmışlardır. Ancak bu bitkilerin besin değeri düşüktü. Daha da önemlisi bu bitkilerin tarımı çok zahmetliydi. Tarımda verim sağlayamadılar. Bu yüzden tarım tekniklerini geliştirecek motivasyonları hiç olamadı.

Orta doğuda bulunan insanlar ılık mevsimlerle yaşamaktaydılar. Bulundukları coğrafyada besin değeri yüksek tahıllar vardı. Çevrelerinde arpa buğday gibi bitkileri hazır bulan bu insanlar oldukça şanslıydı. Hayat kumarında ellerine iyi kağıtlar gelmişti. :-) Hem bu tahıllar yıllarca saklanabilecek kadar da dayanıklıydı. Ve elbette coğrafyalarında kolayca evcilleştirebilecekleri hayvanlar da mevcuttu. Bunları tarım yapmak ve etinden sütünden faydalanmak için kullanabildiler. Diğer topluluklar evcil hayvandan yana da pek şanslı değillerdi. Çevrelerindeki bazı büyük baş hayvanları evcilleştirmeye çalışmışlardı. Ama bu bu hayvanlar evcilleştirilmeye müsait değillerdi.

Orta doğuda insanlar kendilerini kolayca beslemenin yolunu bulmuşlardı. Beslenmeyle ilgili işlere daha az zaman ayırabiliyorlardı. Ambara koyabilecek gıdaları vardı. Yıl boyunca beslenebilirlerdi. Daha çok insanı besleyebiliyorlardı. Böylece şehirleşebildiler. Kültürel olarak ilerlemeye fırsatları oldu. Avcı-toplayıcılar ise hayvan peşinden koşmak yüzünden başka şeylere zaman ayıramazdı.

İnsanlar, her hasat döngüsünde en büyük tohumları, en lezzetli tahılları seçiyorlardı. Sonraki dönemde bunları ekiyorlardı. Böylece tahıllarda yapay seçilim uyguluyorlardı. Tahılların evrimini yönlendirmiş oluyorlardı. Kendi hoşlarına gidecek tahılların bitmesini sağlayorlardı. Zaten bu yüzden tanıdığımız çoğu bitki, yabani türünden bu kadar farklıdır. Bin yıllarca pirinci, arpayı değiştirmişizdir. Kendi ağız tadımıza uydurmuşuzdur. Ekinlerin insan müdahalesiyle değiştirilmesi tarımda evcilleştirme olarak biliniyor.

Belgesel asıl, medeniyetin kökenlerini araştırıyor. Yine de günümüzde devam eden tarımda evcilleştirmeye kısaca değiniyor Jared Diamond:

“Bugün bu iş, genleri seçerek insanlar için daha yararlı olacak ekinler üreten bilim insanlarının olduğu araştırma laboratuvarlarında yapılıyor. Bu belirli bir plan çerçevesinde dikkatle yürütülen bir süreç. Fakat binlerce yıl önce orta doğudaki çiftçilerin bilinçsizce yaptıklarından çok farklı değildir.”

Çünkü insanlar tarımı evcilleştirirken farkında olmasa da bitkinin genlerini de seçiyordu. Ve şimdi bu, daha ustaca ve bilinçli yapılıyor. Bu yeni teknolojiye sahip olan toplumlar tarımda yeni aşamaya geçiyor görünüyor. Hayat kumarında elleri daha iyi oluyor. Tıpkı tarımı ilk geliştiren orta doğulu insanlar gibi beslenmeyi kendileri için daha da kolay hale getiriyorlar. İş gücünün daha büyük bölümü başka işlerle ilgilenebiliyor.

Tüfek, Mikrop ve Çelik insan toplulukları arasındaki farklılıkların, eşitsizliklerin nedenlerini, temellerine inmeye çalışarak sorguluyor; günümüz dünyasını biçimlendiren etkenlerin izini sürüyor. Kitap, defalarca kez Tübitak tarafından basıldı. Jared Diamond, National Geographic için belgeselini de çekmiştir.